مقاله بررسی تاریخ مطبوعات در اراك از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی

مقاله بررسی تاریخ مطبوعات در اراك از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی در 78 صفحه ورد قابل ویرایش 

فرود و افت و خیز مطبوعات در اراك از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی، هدف از این پژوهش گردآوری و ثبت پیشینه مطبوعاتی اراك است كه در هراستان و شهری یكی از بایسته‌های فرهنگی آن استان و شهر به شمار می‌رود. متاسفانه تا كنون در این زمینه جز مقاله محققانه اما مختصر آقای سعید رجبی فروتن با عنوان (مطبوعات استان مركزی تاكنون) كار در خور توجهی صورت نگرفته است. تحقیق حاضر نیز بر اساس منابع و ماخذ موجود و با تلاش و تكاپوی فراوان از طریق دستیابی به اطلاعات پراكنده‌ای كه نزد بعضی پیش‌كسوتان هنوز زنده این عرصه موجود بود، چرا كه اصولا دست‌یابی به پاره‌ای آگاهی‌های لازم به دلیل نبودن ماخذ و مدارك قابل اعتماد و استناد، برای پژوهندگان مقدور نگردید.

نكاتی كه پیش از مطالعه این پژوهش نیاز به یادآوری دارد به قرار زیر است:

1-از پاره‌ای نظریات كه در این تحقیق نام برده شده متاسفانه حتی یك نسخه نیز باقی نمانده و اصولا بعضی از نشریات حتی منتشر نشده‌اند و صرفا فردی به عنوان صاحب امتیاز، مجوز چاپ نشریه‌ای را گرفته اما نشریه به هر دلیل به مرحله چاپ نرسیده است كه حتی المقدور با استفاده از آگاهی‌های موجود سعی شده است شرح حال صاحب امتیاز یا هر گونه اطلاع مفید دیگر به دست داده شود.

2- تنظیم فهرست الفبایی نشریات بر اساس اطلاعات مندرج در دو كتاب زیر صورت گرفته است:

الف- تاریخ جراید و مجلات ایران، تالیف محمدصدر هاشمی

ب- چهره مطبوعات معاصر ایران، تالیف غلامحسین صالح یار

و اگر نام جریده‌ای در این ماخذ نبود، بر اساس نمونه موجود آن جریده را معرفی كردیم.

3- سعی شده است درباره هر نشریه ابتدا شناسنامه آن، در حد آگاهی‌های موجود آورده شود. سپس یك مقاله بعنوان نمونه كار و پس از آن یادداشت‌ها و توضیحات پژوهندگان. نكته در خور توجه آن است كه كوشش شده انتخاب مقالات به گونه‌ای باشد كه علاوه بر نشان دادن سبك و سیاق نوشتاری و محتوایی حاوی آگاهی‌هایی درباره روال كار و نحوه انتشار خود نشریه نیز باشد.

4- در نحوه انعكاس مقالات سعی شده است ضمن تمایز مقاله با استفاده از حروف شكسته رسم الخط نشریه نیز حفظ شود. گر چه این التزام- به خاطر رعایت امانت- پاره‌ای ناهماهنگی‌ها و حتی اشتباهات نگارشی را نیز به دنبال داشته كه به پژوهندگان نیز پوشیده نیست و امید است كه خوانندگان این نقص را بر ما ببخشایند.

5- اطلاعات و آگاهی‌هایی كه بر اساس گفتار شفاهی افراد تهیه شده و بیشتر جنبه نقل به مضمون دارد، در گیومه « » قرار داده نشده است.

اما در هر صورت نام منبع و مرجع مورد استناد ذكر شده است.

6- در انتخاب متون، به ویژه اشعار، بیشتر جنبه‌های اجتماعی و آگاهی بخشی اثر از محتوی و روال نشریه مورد نظر بوده و قوت و ضعف اثر به لحاظ ادبی ملاك انتخاب نبوده است. به همین دلیل چه بسا نظمی سست و مخدوش نیز به عنوان نمونه‌ای از یك نشریه انتخاب شده باشد.

این رساله تمام آنچه كه باید باشد نیست. چیزی است كه ما توانسته‌ایم نه آنچه كه می‌خواسته‌ایم بنابراین كاستی‌هایش بسیار و ناگفته‌هایش فراوان است و امید آنكه آیندگان به رفع نواقص این اثر به تلاش برخیزد كه همه چیز را همگان دانند.

7-از دو نشریه به جز عنوان نشریه و نام صاحب امتیاز آن هیچ گونه اطلاعاتی به دست نیاوردیم و ذكر آنها را در بخش شرح تفصیلی مطبوعات ضروری ندانستیم.

1-   راهنمای اجتماعی اراك- صاحب امتیاز احمد محمدی عراقی

2-   سعادت اراك- صاحب امتیاز بانو سلطنت استاد آقا

اولین روزنامه نگار اراكی

تا آنجا كه اطلاع داریم- به احتمال قریب به یقین- میرزا محمد صادق خان امیری ملقب به ادیب الممالك اولین سلطان آبادی (اراكی) است كه در خارج از اراك اقدام به انتشار نشریه كرده است. جرایدی كه به مباشرت و مدیریت ادیب الممالك منتشر می‌شده، به شرح زیر است:

1-ادیب الممالك در سال 1316 قمری نایب رئیس مدرسه لقمانیه تبریز شد و در همان حال جریده «ادب» را در تبریز منتشر كرد .روزنامه «اطلاع» در شماره 457 خود كه روز چهارشنبه منتشر شد هشتم رجب سال 1316 انتشار یافته درباره «ادب» چنین می‌نویسد:

«در این هفته نمره اول روزنامه ادب مصوب پست دارالسلطنه تبریز به اداره انطباعات ایران پرتو وصول افكند.

به شرف مطالعت آن نایل شدیم، همانا این جریده فریده از نتایج دانش و افكار و نسایج كلك سحار ادیب اریب و فاضل لبیب آقا میرزا صادق خان و ادیب الممالك پیش خدمت حضور همایون از احفاد مرحوم مبرور قائم مقام است كه صاحب فضل حسب و وراث علم و ادب و به یقین از كان جز زرناب و از عمان جز در خوشاب چیزی نزاید و بر نیاید. این روزنامه منحصرا «از علوم و معارف بحث و نگارش خواهد نمود..

امیدواریم آثار بدیعه و مطالب رفیعه از افكار آن جناب در صحایف روز این جریده به یادگار بماند و دانش طلبان از آن بهره‌مند گردند.»

توضیحات:

1- آقای محمد علی صفاری برادر محمد تقی صاحب امتیاز و مدیر مسئول هفته‌نامه قیام اراك در گفتگویی به ما گفت:

پس از صعود دكتر مصدق به نخست وزیری جبهه ملی فعال شد و ما جمعیت طرفداران جبهه ملی را اراك تشكیل دادیم.

طرفداران این جمعیت در اراك ابتدا حدود پنجاه شصت نفر بودند كه از اهداف جبهه ملی دفاع می‌كردند و بعد از مدتی گروه كثیری به ما پیوستند. ما برای گسترش مناسبات خود مالا جبهه ملی با مردم،اقدام به نشر روزنامه كردیم، و چون آقای رضا قلی فولاد وند مدیر هفته‌نامه «افق اراك» از همفكران ما بود، قسمتی از دفتر «افق اراك» را در اختیار ما گذاشت. هفته‌نامه «قیام اراك» تا مرداد سال 1332 مرتبا منتشر می‌شد و تیراژ آن در هفته حدود پانصد شماره بود. سرمقاله‌های «قیام اراك» بیشتر توسط سردبیر مهندس حسین دستوری و رضا قلی فولادوند و سید مرتضی هزاوه‌ای نوشته می‌شد و مقالات حسین واعظ زاده را هم زیب بخش روزنامه رسمی می‌كردیم. آقای عباس حمیدیان نیز یكی از دوستان ما و از طرفداران جبهه ملی بود و با ما همكاری صمیمانه داشت. پس از 28 مرداد و هجوم شاه پرستان به دفاتر و جراید ملی، قسمت اعظم آثار موجود در دفتر هفته‌نامه از میان رفت و آنچه كه باقی مانده بود در سختگیری‌های بعدی معلوم شد.

این نكته را هم اضافه كنم كه چون برادرم ساكن تهران بود امور روزنامه را در اراك من اداره می‌كردم.

2-تاكنون پیرامون هفته‌نامه هائب كه در دوره دكتر مصدق از حكومت ملی دفاع می‌كردند به كرات سخن گفتیم و از تكرار آن خودداری می‌كنیم.

3- وكلای اراك در دوره شانزدهم مجلس شورای ملی حسین خاكباز و یوسف شكرایی بودند، و انتخابات اراك در دوره هفدهم به سبب اختلافات شدید محلی انجام نشد. كاندیدای دوره هفدهم، مجلس شورای ملی از سوی جبهه ملی در اراك عزت الله خان بیات و حبیب الله بیك لیك بودند كه هر دو از فئودال‌های بزرگ اراك به شمار می‌آمدند، با این تفاوت كه عزت الله خان بیات داماد دكتر مصدق بوده و رفتار حبیب الله بیك لیك با مالكان دیگر تفاوت داشت.